انتقام عملِ آسیب زدن یا ضرر زدن به شخصی است به قصد جبران آسیب یا ضرری که آن فرد به انتقام گیرنده زده است، شوق به گرفتن انتقام.

همانطور که در مطالب پیش از این هم گفته ایم، احساسات منفی هم جزئی از وجود هر انسان هستند و هرگز نباید در صدد انکار آن برآییم. راهکاری که در زمینه احساسات منفی همچون خشم، کینه، انتقام یا هرچیزی از این دست مطرح می شود، پذیرش و به رسمیت شناختن آن ها و سپس انتخاب راهی مناسب و درست برای پرداختن به آن است.

انتقام یکی از احساسات منفی است که می تواند عواقب جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد. زمانی که از کسی ناراحتیم، فکر می کنیم هیچ چیزی جز انتقام نمی تواند خشم برافروخته درون مان را آرام کند، اما واقعا اینطور نیست.

در این مطلب به روانشناسی انتقام و کارهایی که باید در این مورد انجام دهیم می پردازیم، اگر شما نیز افکار مربوط به انتقام را در سر می پرورانید، در این مطلب با آلامتو همراه شوید.

انتقام یا چیزی که رومیان از آن تحت عنوان talionis Lex یاد می کنند، یک واکنش کاملا ذاتی است. چیزی که در موضوع انتقام تاثیرگذار است، این است که همه ما خواستار عدالت هستیم و فکر می کنیم از این طریق می توانیم عدالت را برقرار کنیم. آیا واقعا فکر می کنید بعد از انتقام، به اصطلاح دل تان خنک تر شده و احساسا بهتری خواهید داشت؟ حقیقت این است که به ندرت فرد پس از انتقام گرفتن احساس خوبی را تجربه می کند.

نمونه ای از تلافی یا انتقام را ببینید:

اکنون 7 سال از طلاق ما می گذرد و من مجددا ازدواج کرده ام، به نظر می رسد همسر سابقم هم در رابطه باشد، اما می توانم قسم بخورم که او هر روز صبح اولین فکری که به ذهنش خطور می کند، این است که چطور می تواند کاری کند تا از من انتقام بگیرد و مرا به هر بهانه ای به دادگاه بکشاند. آیا واقعا رنجاندن من او را خوشحال می کند؟ چه چیزی باعث می شود که او از این طریق به من و فرزندانمان آسیب برساند؟

همانطور که Katrina Schumann و Michael Ross خاطرنشان می کنند، برخلاف دیگر اشکال پرخاشگری که نیازی به تحریک ندارند، انتقام اقدامی است که بر اثر یک اشتباه برانگیخته شده است.

به این ترتیب می توانیم بگوییم که انگیزه و هدف، انتقام و مجازات را از یکدیگر متمایز می سازند: انتقام گیرنده به دنبال این است که طرف مقابل رنج بکشد، در حالی که مجازات به دنبال بهبود رفتار فرد گناهکار یا جلوگیری از رفتار بد در آینده است.

در تحقیقاتی که محققان بر روی افراد داوطلب انجام داده اند، نتایج حاکی از آن بود که انتقام نه تنها احساس فرد را بهبود نمی بخشد، بلکه در بیشتر موارد حال او را بدتر می کند.

تاثیری که خشم ناشی از انتقام بر روی فرد می می گذارد فقط و فقط خشم بیشتری را برای او به ارمغان می آورد. زمانی که ما تصمیم می گیریم در مقابل رفتاری که آزارمان داده کمی گذشت به خرج بدهیم عملا از فکر آن بیرون می آییم و ر ابتدا موجبات آرامش را برای خودمان فراهم می کنیم، اما وقتی در پی انتقام هستیم به طور مداوم افکار خشمگینانه و انتقام گرایانه را در ذهن می پرورانیم که همین فکرها باعث خشمگین تر شدن ما می شود.

همه افراد تمایل یکسانی برای انتقام جویی ندارند و این رفتار به شرایط فرد بستگی دارد. اما چیزی که در بین همه یکسان است این است که احساسات خاصی مانند عصبانیت، احتمال انتقام جویی را افزایش می دهند.

خودشیفتگی و انتقام

یک مطالعه توسط رایان پی براون، ارتباط بین بخشش و انتقام را مورد بررسی قرار داد. افراد بخشنده و سخاوتمنمد عملا تمایل کمتری برای انتقام گرفتن داشتند، اما در نقطه مقابل کسانی که صفات مربوط به خودشیفتگی در آن ها برجسته تر بود، میل به انتقام گرفتن داشتند.

به طور مشابه محققان می گویند: "اعتماد به نفس و خودشیفتگی می توانند باعث ایجاد تمایل به انتقام جویی در برابر افراد ناحق شود و می تواند محدودیت های عمل به این خواسته را کاهش دهند."

ناامنی، نگرانی و انتقام

به گفته محققان افراد مبتلا به نوروتیسیسم (روان رنجوری یا تمایل به اضطراب و افسردگی) بیشتر تمایل به انتقام و افکار انتقام گیرانه دارند.

شاید در وهله اول این دو با هم متناقض به نظر برسند، زیرا انتقام جویی یک اقدام تهاجمی است و این افراد بیشتر اوقات نگران و مضطرب هستند، مستعد انتقاد از خود هستند و در تعیین اهداف و دستیابی به آنها مشکل دارند. اما کینه ورزی آن ها محصولی از ناتوانی آن ها در مدیریت احساسات منفی، به ویژه عصبانیت است.

یک مطالعه انجام شده توسط John Maltby و همکارانش، نشان داد که افرادی که در سطح نوروتیسیسم بالایی هستند و خشم و دشمنی ادامه دار را تجربه کرده ‌اند، مایل به گرفتن انتقام حتی دو سال و نیم پس از اتفاق اصلی هستند! بنابراین، اگر با کسی که در مدیریت احساساتش به خصوص عصبانیت مشکل دارد، برخورد می کنید، مراقب باشید!

در قسمت زیر، 5 سوالی که قبل از اقدام به انتقام لازم است از خودمان بپرسیم، را آورده ایم:

1. منبع واقعی خشم شما چیست؟

بسیاری از اوقات به دلایلی که کاملا از آن آگاه نیستیم، عصبانی می شویم. این یک واکنش غریزی است که ما به تجربه غیر منطقی واکنش نشان می دهیم.

بهترین کاری که بعد از عصبانی شدن باید انجام دهیم این است که بنشینیم و با خودمان فکر کنیم که دقیقا از چه چیزی ناراحت شده ایم؟ البته این اتفاق به ندرت اتفاق می افتد چون در این هنگام آنقدر عصبانی و سرشار از خشم هستیم که اصلا فکر نمی کنیم! اما اگر می خواهید واکنش درستی نشان دهید بهتر است به منبع اصلی خشم تان پی ببرید.

2. انتقام چه فایده ای دارد؟

انتقام وعده هایی به آدم می دهد که اغلب نمی تواند آن ها را برآورده کند. انتقام به شما می گوید که شما با این کار و به واسطه درد کشیدن و ناراحت شدن فردی دیگر، خوشحال خواهید شد. اما واقعا این طور نیست. این ها همه خیالات پوچ قبل از انتقام گرفتن هستند.

3. آیا تاکنون مرتکب کار بد قابل مقایسه ای با این شرایط شده اید؟

شاید اگر در شرایطی که تصمیم به انتقام می گیریم کمی جای خودمان را با طرف مقابل عوض کنیم، بتوانیم راحت تر آتش خشم انتقام مان را خاکستر کنیم. واقعا اگر خودمان هم گناهی مرتکب شویم، باز هم به نظرمان بهترین کاری که فرد مقابل می تواند انجام دهد، انتقام است؟

4. آیا ممکن است شما اشتباه کرده باشید؟

 آیا واقعا درست قضاوت کرده ایم و شرایطی که ایجاد شده صد درصد تقصیر طرف مقابل است؟ آیا او حق هیچ گونه اعتراضی ندارد؟ خودتان هم می دانید که همه ما انسان هستیم و جایزالخطا، پس در مواقع ناراحتی و تصمیم به انتقام، کمی معقولانه تر فکر کنید و شرایط را بسنجید.

5. در این شرایط عاقلانه است که به جای انتقام چه کاری انجام دهید؟

 آیا تا به حال به رفتار افراد فروتن و باگذشت دقت کرده اید؟ تنها فرقی که این افراد با آدم های معمولی دارند این است که در شرایط عصبانیت یا انتقام، کمی مهربانانه تر رفتار می کنند و ترجیح می دهند با گذشت به طرف مقابل درس انسانیت بدهند.

اگر می خواهید شما هم فردی باگذشت باشید، باید بدانید که گذشت و انتقام دو طرف مقابل هستند و باید روی تصمیم به انتقام تجدیدنظر کنید.

ترنس، فیلسوف رومی در این زمینه می گوید: "هیچ انسانی برای من بیگانه نیست، تنها چیزی که خشونت را پایان می دهد، یادآوری این است که ما هم انسان هستیم."

و اما سخن پایانی...

می دانم که بارها و بارها جملاتی همچون "لذتی که در گذشت هست در انتقام نیست" و امثال این را شنیده اید، اما حتی تحقیقات علمی هم نشان داده اند که در بیشتر موارد انتقام حال شما را بهتر نخواهد کرد و احساس بهتری نسبت به تلافی کردن نخواهید داشت.

اگر اکنون از رفتار فردی ناراحت هستید و مدام افکار انتقام جویانه در ذهن تان می گذرد، می توانید با تمرین گذشت و بخشش اول از همه به خودتان آرامش بدهید. قطعا صفاتی مانند گذشت و بخشش و فداکاری دنیا را به جای بهتری برای زندگی تبدیل می کنند.